Strona Główna

200 rocznica bitwy na Czerwonych Błoniach

pod Strugą

Opracowanie oraz fotografie: Tadeusz Kalicki

(+ 23 X 2011)

Wałbrzych: styczeń 2007 roku

I. Wstęp

Po całkowitym rozszarpaniu Polski przez zaborców w wyniku III rozbioru , w dniu 24 października 1795 roku został podpisany traktat demarkacyjny przez Rosję, Austrię i Prusy, ustalający nowe granice pomiędzy tymi państwami. W listopadzie tegoż roku abdykuje ostatni polski król Stanisław August Poniatowski i na okres 120 lat Polska niknie z map Europy.
Myśl o odrodzeniu naszego kraju nie ginie jednak wśród rodaków. We wrześniu owego tragicznego roku 1795, przebywający w Warszawie czterdziestoletni Jan Henryk Dąbrowski wystąpił z projektem utworzenia przy wsparciu Francji, polskiej siły zbrojnej. Francję Polacy traktowali wówczas jako sojusznika bo właśnie to państwo europejskie od roku 1792 toczyło wojnę z jednym z zaborców Polski, Austrią a w niedługim czasie także i z Prusami.
Po wstępnych rozmowach, Dąbrowski w Paryżu przedkłada memoriał o utworzeniu Legionów Polskich.

Rządzący wówczas we Francji dyrektoriat nie był skłonny poprzeć tą ideę bo na przeszkodzie stała francuska konstytucja, zabraniająca wcielania na terenie kraju obcych formacji wojskowych. Prawo to jednak można było obejść, tworząc polskie jednostki poza obszarem Francji na terytoriach sprzymierzonych. Tak więc Dąbrowski wybrał drogę do Włoch i pertraktując w 1796 roku z Napoleonem w Mediolanie, uzyskał zgodę na utworzenie tam polskich oddziałów wojskowych. W oparciu o podpisaną w styczniu 1797 roku konwencję z Administracją Generalną Republiki Lombardzkiej, rozpoczęto formowanie Legionów Polskich na tamtejszym obszarze.
Umundurowanie polskiej jednostki były wprawdzie wzorowane na dawnych uniformach wojska polskiego a głównie na wzorach umundurowania dawnej kawalerii narodowej ale z wdzięczności dla sprzymierzeńców wprowadzono także barwy lombardzkie i francuskie kokardy.
Rekrutacja do polskiej jednostki wojskowej przebiegała niezwykle szybko i pod koniec stycznia 1797 roku na terenie Mediolanu stacjonowało już około 1100 legionistów a w połowie tego roku liczba ta uległa zwiększeniu do 6600 żołnierzy. Z polecenia Bonapartego podzielono polskie jednostki na dwie legie piechoty z naczelnym dowódcą Janem Henrykiem Dąbrowskim. Obie Legie uczestniczyły w różnych akcjach wojennych armii francuskiej w tym w walce o Rzym, Neapol a również przeciwko rosyjskiej armii dowodzonej przez feldmarszałka Aleksandra Suworowa. Do okupionego ciężkimi stratami sukcesu I-szej Legii, wcielonej do dywizji którą dowodził Dąbrowski była bitwa o Bosco z armią koalicyjną austriacko-rosyjską dowodzoną przez Suworowa.
Sukcesy polskich żołnierzy przynosiły wprawdzie chwałę ale niestety nie przybliżały celu jakim było odzyskanie Ojczyzny z rąk zaborców a o to głównie chodziło. Na dodatek szeregi polskich jednostek w ciężkich i krwawych bitwach zostały mocno uszczuplone.

W niezwykle trudnym położeniu znalazły się polskie jednostki wojskowe po zawarciu pokoju francusko austriackiego w 1801 roku. Z braku nadziei na oswobodzenie Ojczyzny wielu żołnierzy opuściło szeregi Legii. Z inicjatywy francuskiej dokonano reorganizacji polskich wojsk i w miejsce Legii utworzono półbrygady i zamiast do oswobodzenia kraju część wojsk wysłano na Santo Domingo by stłumić powstanie Murzynów. To był okropny cios dla wielu polskich patriotów, pozbawiając ich nadziei na niepodległość.
Dla Bonapartego ważniejsze jednak było utrzymanie pokoju niż wdawanie się w kolejne awantury wojenne dla uzyskanie niepodległości Polski. Mimo wszystko wielu jednak wojskowych wraz z Dąbrowskim pozostało przy cesarzu z nadzieją że nadejdzie odpowiednia chwila do zajęcia się polską niepodległościową sprawą.
Takie nadzieje odżyły w roku 1806 kiedy to Prusy bacząc na poczynania Francuzów w Rzeszy Niemieckiej i ich niezaprzeczalne sukcesy, rozpoczęły kolejną batalię wojenną z Napoleonem.
W tej kłopotliwej sytuacji dla Francji, Napoleon polecił Dąbrowskiemu zorganizowanie powstania Polaków na tyłach pruskich w obszarze wielkopolski. I to dało wreszcie upragnione działanie wojenne o Polskę a co w końcu przyczyniło się do utworzenia w dalszej kolejności Księstwa Warszawskiego.
Rozpoczęcie działań francuskich przeciwko Prusom a później z konieczności i przeciw Rosji, spowodowało znaczny przyrost polskich formacji wojskowych, walczących u boku Napoleona. W pierwszej połowie roku 1807 w działaniach wojennych przeciwko Rosji uczestniczyło już trzy polskie Legie dowodzone przez gen. Zajączka, księcia Józefa Poniatowskiego oraz J. Henryka Dąbrowskiego.

II. W drodze do Polski

W tym pamiętnym, pełnym nadziei dla Polaków roku 1807 z początkiem lutego, zgodnie z rozkazem Bonapartego do Polski wracał pułk jazdy konnej w liczbie 400 polskich ułanów. Byli to ludzie zahartowani w wielu bojach i spragnieni służenia wreszcie swojej Ojczyźnie. Droga ich prowadziła z Włoch przez Augsburg, Bayereuth i Drezno do miejsca docelowego w Kaliszu. Tam właśnie tworzyły się polskie oddziały wojskowe które potrzebowały doskonale przygotowanej i doświadczonej w bojach kadry. W drodze do Ojczyzny jednak oczekiwał ich kolejny , tym razem niespodziewany sprawdzian wojenny.
Śląsk w tym czasie przy zmniejszonych siłach francuskich wobec zaangażowania się armii napoleońskiej na froncie w Prusach Wschodnich, był w znacznej mierze pod kontrolą pruskiej partyzantki. Jednostki pruskie stacjonujące w niezdobytych dolnośląskich twierdzach coraz śmielej robiły bliższe i dalsze wypady, odnosząc niejednokrotnie zwycięstwa. Odzywający duch w pruskich oddziałach wojskowych powodował że dowódcy tych jednostek co raz śmielej myśleli o przepędzeniu Francuzów ze Śląska. Duże zasługi w rozwoju oddziałów partyzantki pruskiej odniósł pruski generał Fryderyk Wilhelm hrabia von Goetzen, grupując znaczne ich siły w obszarach Nowej Rudy i Kłodzka.
I oto w takich okolicznościach gdy oddziały pruskiego majora Losthina ciągnące ze Srebrnej Góry przez Góry Sowie próbowały się przebić przez kordony francuskie znajdujące się między Strzegomiem a Świdnicą i odbić Wrocław, w dniu 14 maja 1807 roku polscy ułani dotarli do starego grodu słowiańskiego, Strzegomia. W tym czasie partyzanckie oddziały pruskie omijając sprytnie stacjonujące w okolicach Walimia jednostki wojskowe z grupy generała Karola Lefebvre-Desnouttesa dotarły do Kątów Wrocławskich i tam 14 maja 1807 roku w starciu z przeciwnikiem, odniosły zwycięstwo. Teraz przed oddziałami pruskiej partyzantki stał już Wrocław którego należało zdobyć. Sytuacja dla generała Lefebvra, który siłą 4800 żołnierzy francuskich bawarskich i saskich miał obronić stolicę Dolnego Śląska, stawała się bardzo niebezpieczna. Stąd też przybycie polskich ułanów, generał powitał z wielką radością. Dla niego przybycie dzielnych żołnierzy szwadronów polskich było jednocześnie wielką a zarazem szczęśliwą niespodzianką. Wiadomość o obecności wojsk polskich dotarła do generała Lefebvra od zwiadowców kapitana Józefa Fijałkowskiego, którzy gdy polscy żołnierze na kwaterach w Strzegomiu ułożyli się do

spragnionego snu, wyruszyli na penetrację drogi do Świdnicy. W okolicach Jaworzyny natknęli się na francuskich żołnierzy którzy opowiedzieli o porażce pod Kątami Wrocławskimi i umożliwili kontakt z załamanym porażką generałem Lefebvrem. Ustalono wspólne działanie w celu uchronienia Wrocławia przed atakiem pruskim. Sprawa wymagała szybkiego działania. Zwiadowcy szybko powrócili do Strzegomia i o północy ciszę nocną przerwała pobudka oznajmiająca wsiadanego. Wszystkie szwadrony uformowały się sprawnie w ciągu kilku minut i zarządzono wymarsz w kierunku lasów w okolicach Książa i Świebodzic aby zablokować Pogórze Wałbrzyskie od strony północnej dla partyzantki pruskiej. W międzyczasie pruski major Losthin, dowiedziawszy z wywiadu że w Strzegomiu nocuje nie ubezpieczony pułk polskich żołnierzy, postanowił tą jednostkę zaatakować znienacka. Może i ten manewr był nieźle pomyślany ale znacznie spóźniony bo gdy o godzinie 2:00 w nocy pruskie oddziały partyzanckie stanęły u wrót miasta, wojsko polskie przemieszczało się na południowy wschód w kierunku gór. W tym samym czasie generał Lefebvr zaczął zbierać siły z pozostałych niedobitków po katastrofie pod Kątami Wrocławskimi. Zabrał ze Strzegomia kompanię grenadierów i strzelców pierwszego pułku piechoty włączając ich do posiadanego szwadronu jazdy a gdy z pomocą dołączył pułkownik Waldkirch z resztą ocalałych Bawarów a także wysłanych na pomoc z garnizony wrocławskiego setką Francuzów , siły generała liczyły już około 1000 żołnierzy.

Pruska partyzantka znalazła się więc w dość kłopotliwej sytuacji a pruski dowódca orientował się że dotarcie do srebrnogórskiej twierdzy nie będzie łatwe tym bardziej ze wyśledzono kierunek przedzierania się pruskich jednostek. Oddziały majora Losthina nie zważając na zmęczenie dotarły o godzinie 7:00 15 maja 1807 roku do Dobromierza i skierowały się przez Chwaliszów i Stare Bogaczowice do Strugi, w obszarze północno-zachodniej zewnętrznej części Pogórza Wałbrzyskiego. Zapewne w pruskich oddziałach zaczęła świtać nadzieja ze niebezpieczeństwo udało się ominąć i szykuje się pomyślny powrót do bezpiecznych koszar w twierdzy srebnogórskiej. Niestety jakież było rozczarowanie pruskiego dowódcy gdy podchodząc na wzniesienie zwane Czerwonym Wzgórzem w pobliżu dzisiejszego Szczawna Zdroju, stanął oko w oko z polską kawalerią ukrytą w wąskim parowie oraz siłami generała Lefebvra.

III. Bitwa na Czerwonym Wzgórzu

W dość głębokim parowie znajdującym się po stronie północno wschodnim wzgórza zwanego Czerwonym Wzgórzem a obecnie nawet

Wzgórzem Ułańskim (456 m n.p.m.), polska kawaleria znalazła doskonałe warunki do ukrycia a również do zaatakowania przeciwnika.. Wywiadowcy polscy dokładnie śledzili manewry wojsk pruskich co w końcu dotarło i do dowódcy pruskiej partyzantki majora Losthina. Zorientował się że znajduje się w dość niekorzystnych warunkach terenowych i chciał wyprowadzić swoje jednostki jak najszybciej w bezpieczniejszy obszar po za wzgórzem. Niestety, uciążliwa droga pod górę nie pozwalała na przyspieszenie marszu i ukrycia się w lasach Gór Wałbrzyskich. Kiedy zorientował się ze bitwa jest już nie do uniknięcia, znając doskonale arkana sztuki wojennej, szybko przegrupował swoje szeregi, które po bitwie pod Kątami Wrocławskimi były mocno przerzedzone. Jego piechota liczyła mimo wszystko jeszcze 1300 karabinów. Na określenie najkorzystniejszej taktyki nie było już czasu, więc działając nieco nerwowo obsadził prawe skrzydło szwadronem huzarów pod dowództwem majora Stossa, posiadane trzy armaty wystawił w najkorzystniejszym miejscu jakim dysponował i komendę nad tą niewielką jednostką przejął kapitan Han. Z pomocą nadchodziła również niezbyt liczna kawaleria pod dowództwem rotmistrza Kleista.
Na nie zalesionym wówczas wzgórzu stały armaty generała Lefebvre, które rozpoczęły kanonadę siejąc spustoszenie ku radości generała w szeregach wroga. Z trudem major Losthin odwzajemniał się ogniem swoich nielicznych armat. Polscy ułani w gotowości bojowej tym czasem oczekiwali na właściwy moment, ukryci we wspomnianym wcześniej głębokim parowie. Od czoła pruska jednostka musiała gwałtownie przeciwstawić się niszczącemu ogniowi bawarskiej piechoty a także nielicznej bawarskiej kawalerii.
Słońce było już wysoko, zbliżało się południe gdy dowodzący generał Lefebvre wydał komendę ataku, na złamane ogniem armatnim wojska pruskie. Ważną misję rozbicia szyku bojowego nieprzyjaciela, powierzył szwadronom kawalerii polskiej pod dowództwem kapitana Fortunata Skarzyńskiego. Kapitan Skarzyński mając przemyślany plan działania, wyjąwszy szablę, w imię Bonapartego rozpoczął niezwykle śmiały atak ruszając galopem z dwoma szwadronami wzdłuż szeregów wroga a następnie po gwałtownym manewrze, runął z całą siłą na tyły wroga, na kawalerię rotmistrza Kleista. Sytuacja w szeregach pruskich stała się niezwykle trudna. Zabrakło czasu na przegrupowanie wojsk. Zapanował chaos a wydawane komendy i rozkazy nie trafiały już do żołnierzy. Jeden z dowódców pruskich, lejtnant von Prittvitz widząc na tyłach sił pruskich śmiertelne zagrożenie próbował ratować sytuację starając się dokonać przegrupowania podległego oddziału ale siła uderzenia polskich ułanów była tak gwałtowna i niespodziewana że wydawane rozkazy zamieniły się jedynie w rozpaczliwy alarm. Polska jazda doskonale wyszkolona w licznych potyczkach i walkach, czując pod kopytami swoich koni zapach dawnej polskiej ziemi, mieli przed sobą tylko jeden cel, rozbić siły wroga i utorować drogę do upragnionej Ojczyzny.

Tragiczną dla Prusaków sytuację próbuje ratować major Losthin, kierując do walki rezerwową kompanię strzelców porucznika Blachy. Ale i ten manewr nie przyniósł żadnych rezultatów bo oczekujące na rozkazy ukryte w parowie dalsze szwadrony polskich ułanów pod dowództwem kapitana Fijałkowskiego, mogły wreszcie zademonstrować swoją siłę bojową. Kapitan Fijałkowski ku zupełnemu zaskoczeniu nieprzyjaciela z podobną siłą uderzenia jak kapitan Skarżyński ruszył do boju ze swoimi podległymi dzielnymi żołnierzami siejąc w jednostkach pruskich strach i spustoszenie. Połączone siły polskie kilkakrotnie powtórzyły niszczące siłę wroga szarżę, zostawiając na polu walki rozproszonego i pokonanego przeciwnika. Sukces polskich ułanów był niezaprzeczalny, godny naśladownictwa. W bitwie tej jednak nie odbyło się bez strat. Po stronie polskich jednostek zanotowano 7 zabitych i 40 rannych a łączne straty po stronie korpusu generała Lefebrea wyniosły 20 zabitych i 40 rannych. Na pobojowisku pozostało ponadto kilkadziesiąt zabitych żołnierzy nieprzyjaciela oraz 60 uśmierconych lub ciężko ranionych koni.
Do niewoli dostał się dowódca oddziałów pruskich major Losthin wraz 13 oficerami i 300 żołnierzami. Tylko nielicznej garstce żołnierzy pruskich udało się umknąć z pola walki i bezpiecznie dotrzeć do twierdz w Kłodzku i Srebrnej Górze.
Po zasłużonym odpoczynku i noclegu w Świdnicy, w dniu 16 maja 1807 roku pułk polskich ułanów (lansjerów) po stu czterech dniach drogi z Neapolu dotarł do Wrocławia.
W tym mieście opanowanym przez wojska francuskie, polskich bohaterów witali mieszkańcy oraz sztab wojsk francuskich z samym księciem Hieronimem Bonapartym (najmłodszy brat Napoleona I). Defilada polskiego pułku dowodzonego przez majora Piotra Świderskiego w którym kroczyli dumnie ułani bohaterskich szwadronów kapitana Józefa Fijałkowskiego oraz kapitana Fortunata Skarżyńskiego, zaprezentowała się niezwykle okazale mimo zmęczenia podróżą i bitwą. W sercu polskich żołnierzy tworzyła się bowiem wielka nadzieja na odzyskanie upragnionej Ojczyzny, siłą ich oręża i poświęcenia. Czy pragnienia "neapolitańskich ułanów" się ziściły ? Czy mogli również defiladowym krokiem zaprezentować swoja niezwykłą determinację w wolnej od zaborców Polsce? Czy ich trud przyniósł wymarzone zwycięstwo?

IV. Epilog

Marzenia Polaków o niepodległości upadły już wraz z klęską Wielkiej Armii Napoleona w Rosji. Ostatecznie losy cesarskiej armii dopełniła

bitwa narodów pod Lipskiem 1813 roku a nadzieje na zmiany w obszarze okupowanej Polski zupełnie zgasły wraz detronizacją Napoleona w 1814 roku. Nad mapą Europy po epoce napoleońskiej zaczęły się zastanawiać na Kongresie Wiedeńskim państwa zwycięskiej koalicji. Sprawa polska miała na tych obradach oddzielne miejsce. W tymże czasie większa część ziem polskich znajdowała się pod okupacją rosyjską i Rosja ujawniała aktywne dążenia do przejęcia utworzonego przez Napoleona w 1807 roku Księstwa Warszawskiego, obiecując Polakom znaczącą suwerenność. Ostatecznie końcowe rokowania w ramach Kongresu Wiedeńskiego przyniosły taki skutek że Rosja przejęła na znacznej powierzchni Księstwo Warszawskie (127 tys km2) nadając temu terytorium nazwę Królestwa Polskiego, na zawsze połączonego z Rosją i osobą jako zwierzchnika cara rosyjskiego. Prusy zadowoliły się terytoriami ziemi kaliskiej, poznańskiej i bydgoskiej , które tworzyły Wielkie Księstwo Poznańskie a Austria pozostała przy swoich zdobyczach z I-szego rozbioru Polski.
Namiastką niepodległości Polaków stało się miasto Kraków, utworzone traktatem majowym (3 maja 1815 r) Kongresu Wiedeńskiego, nazywane Rzeczypospolitą Krakowską ale i a niezależność nie trwała zbyt długo bo w roku 1846 ten maleńki skrawek polskiej nadziei został włączony do zaboru Austriackiego i na prawdziwą niepodległość Polacy musieli czekać aż do zakończenia I wojny światowej.

V. Zakończenie

Miejsce w którym polscy ułani stoczyli nad Strugą, na Czerwonym Wzgórzu zwycięską bitwę, upamiętniono w roku 1960 postawieniem na

skraju lasu i drogi ze Strugi do Szczawna Zdroju, niewielkiego obelisku. To z inicjatywy wielkiego pasjonata ziemi wałbrzyskiej, pedagoga dr. A. Szyperskiego z olbrzymią pomocą wałbrzyskiego rzemiosła postawiono pamiątkowy obelisk, odsłonięty niezwykle uroczyście w dniu 15 maja 1960 roku. Tradycją turystyczną stały się rajdy w każdą rocznicę zwycięskiej bitwy, organizowane przez Komisję Turystyki Pieszej wałbrzyskiego Oddział PTTK. Rajd przebiega najczęściej po szlaku Legii Polsko Włoskiej, specjalnie utworzonym na trasie historycznego przemarszu polskiego pułku ułanów. Zakończenie tej imprezy następuje w bardzo sympatycznej, przyjacielskiej atmosferze w Szczawnie Zdroju.
Zapewne 200 rocznicę bitwy na Czerwonym Wzgórzu czyli w roku bieżącym 2007, mieszkańcy Ziemi Wałbrzyskiej będą obchodzić niezwykle uroczyście, wyrażając tym samym wdzięczność naszym neapolitańskim patriotom, ułanom z okresu kampanii napoleońskiej za umiłowanie wolności, za oddanie życia dla wolnej Ojczyzny, za bohaterską postawę godną naśladownictwa, dzięki którym wielu ówczesnych Polaków łączyła wielka nadzieja na uwolnienie się od zaborców i reaktywowania suwerennej Rzeczypospolitej.

Parafia otrzymała ten tekst od Pana Tadeusza Kalickiego - Dziękuję.

Z tekstu można swobodnie korzystać.

Bardzo jednak proszę, aby zawsze umieścić w przypisach podziękowanie dla nieżyjącego już Pana Tadeusza.

x. Zbigniew Bartosiewicz AD 2006
Proboszcz Parafii Rzymsko Katolickiej
pw. Matki Bożej Bolesnej
w Strudze

Niech Będzie Pochwalony Jezus Chrystus!

Wersja 3.0 oddana 15 listopada 2007 roku