Historia Kościoła w Lubominie
(wedle Pani Bogny Ludwig i współczesnych badań historycznych)
Lubomin był wymieniony w biskupim spisie czynszowym z 1305
r. jako wieś Villa Lybrici. W 1377 roku właścicielami zarówno wsi, jak
i całego majątku Strugi byli bracia Ulrich i Heinz Schoff, potem Johann
Liebrichsdorf. Dalej losy wsi były związane z dziejami dóbr
strużańskich, które 1453 r. zostały sprzedane Hermannowi von Czettritz.
W rękach Czettritzów, a następnie po podziale dóbr Strugi na Strugę
Dolną i Górną ich spadkobierców Sauermannów i Seher-Thossów, wieś
pozostawała do połowy XVIII w. Dopiero w XIX wieku górska wieś rolnicza
zaczęła zmieniać swój charakter, w jej sąsiedztwie na zboczach Chełmca
powstała huta szkła i kopalnie węgla kamiennego.
Położenie budowli
Kościół usytuowano wysoko w górnej części wsi,
prawdopodobnie poza pierwotnym obszarem lokacyjnym. Budowlę wzniesiono
u stóp niewielkiego wzgórza, na północny zachód od głównego traktu,
przy drodze wiodącej w kierunku Trójgarbu. Została otoczona murem z
kamienia łamanego w obrysie niewielkiego owalu. Droga wejściowa
prowadząca od strony wschodniej wiedzie po schodach. W murze kościelnym
po stronie północno-zachodniej widoczna jest jeszcze jedna zamurowana
teraz ostrołuczna brama.
Opis budowli
Kościół w Lubominie jest budowlą salową bez wyodrębnionego
prezbiterium. Ma dobudowaną od północy zakrystię i kaplicę, pełniącą
obecnie, jak i w końcu XIX w., funkcję baptysterium. Został przykryty
dwuspadowym dachem, pierwotnie krytym gontem, współcześnie - dachówką.
Ponad dachem wznosi się smukła sygnaturka z wysokim gotyckim
czterospadowym hełmem krytym gontem. Trzy wysoko umieszczone
prostokątne, prawie kwadratowe okna oświetlają wnętrze od strony
południowej. Od północy w ścianie nawy znalazło się tylko jedno
okienko. Prostokątne drzwi wejściowe w południowej elewacji mają
jedynie prostą opaskę. W ścianach zakrystii i kaplicy zachowało się
także malutkie ostrołuczne okienko i ślad zamurowanego okna oraz
portalu o takiej formie.
Na elewacji południowej kościółka można podziwiać
renesansowe sgraffito, w dużej mierze uzupełnione w czasie
dwudziestowiecznej renowacji świątyni. Jest to jedyne istniejące do
dziś na Śląsku figuralne sgraffito elewacyjne o tematyce sakralnej.
Składa się z dwóch obrazów obwiedzionych geometryczną bordiurą.
Pierwszy, znajdujący się po obu stronach wejścia, to dwie sceny: Ofiara z Izaaka i Wywyższenie węża miedzianego.
Drugi - przedstawienie Chrystusa niosącego krzyż pośród
apostołów. Być może sgraffita te były niegdyś wielokolorowe.
Wnętrze
Wnętrze kościółka zostało zmienione w dwóch ostatnich
wiekach. Prostą nawę połączoną z prezbiterium przykrywa nowy strop
drewniany. W przestrzeń kościoła wysuwa się jedynie półokrągło
zamknięta empora chóru muzycznego. Niegdyś to niewielkie, kameralne
wnętrze kościoła było otoczone od północy i zachodu emporami, które
nadawały typowy dla świątyń luterańskich przełomu XVI i XVII w. układ
centralny. W charakterze zapewne bardzo było podobne do wnętrza
kościółka drewnianego w Rybnicy Leśnej. Miało też prawdopodobnie
dekorację malarską. Zarówno prezbiterium, jak i nawę przykrywał
kasetonowy strop, złożony z 54 pól (6 x 9). Jedynie w kaplicy wykonano
sklepienie krzyżowe z zaznaczonymi szwami i z wiszącym uproszczonym
zwornikiem.
Wyposażenie
Z pierwotnego wyposażenia świątyni zachował się gotycki
ołtarz Czterech Dziewic (ok. 1430, datowany też na ok. 1450 r., lub
jeszcze później na ok. 1500 r.) z malowanymi wizerunkami na skrzydłach
- dzięki atrybutom można rozpoznać święte: Magdalenę, Barbarę,
Katarzynę i Dorotę. Pośrodku znajduje się rzeźba Madonny z
Dzieciątkiem, a nad nią dekoracja maswerkowa w formie oślego łęku.
Jeszcze w latach 70. XX w. figurze Matki Boskiej towarzyszyły rzeźby
dwóch świętych dziewic - św. Katarzyny (?) i św. Doroty,
przypuszczalnie dostawione w czasie renowacji przed wojną. Do lat 90.
XX w. ołtarz był wstawiony w rozbudowaną drewnianą obudowę, w którą
wmontowano i również późnogotycki krucyfiks z drugiej połowy XV w.
Kolejnym zachowanym w kościele pw. Podwyższenia Krzyża
Świętego w Lubominie zabytkiem jest drewniana renesansowa ambona z
obrazami czterech ewangelistów. Jej sześcioboczny kosz został opasany
oprawą architektoniczną; belkowanie wieńczące podpierają wolno stojące
kolumienki kandelabrowe, ustawione na konsolkach. Między kolumienkami w
ujęte arkadami pola wpisane zostały malowidła. Obrazy przedstawiają
postacie ewangelistów ze zwojami lub księgami w lewych rękach, a
piórami w prawych. U ich stóp znalazły się symbole - człowiek, lew, wół
i orzeł, poniżej - ramka z podpisanym imieniem ewangelisty. Wszystkie
pozostałe płaszczyzny pokrywa dekoracja z licznymi maskami) lwów,
kobiet w zawojach, puttami oraz z malowanym i żłobionym ornamentem
okuciowym. Zachował się także renesansowy baldachim ambony, z
belkowaniem, na fryzie widnieje data 1640 i cytat z Psalmu 50 (51):
Panie! Otwórz wargi moje, a usta moje opowiadać będą chwałę Twoją. Taki
sam cytat znajduje l się na ambonie w Rybnicy, która zapewne pochodzi z
tego samego czasu. Przed wojną ambona lubomińska miała jeszcze
oryginalne schody i drzwiczki, na nich widniał herb Czettritzów. Ambona
została w 1927 r. uzupełniona i oczyszczona, głównie z zachlapań i
zamalowań tynkami wapiennymi.
Kamienna renesansowa chrzcielnica jest obecnie ustawiona w
kaplicy północnej. Wykonana została z piaskowca w formie
zaklasyfikowanej do tzw. typu saskiego. Okrągłą czaszę podzielono na
pięć pól pilastrami, na których ukazano postacie Chrystusa Zbawiciela
(Salvator) i czterech ewangelistów. W polach między pilastrami wykonano
płaskorzeźby ze scenami: Grzechu pierworodnego, Potopu, Chrztu
Chrystusa przez Jana Chrzciciela, Rzezi niewiniątek oraz Jezusa ze św.
Piotrem i Jakubem (?) wśród dzieci. Kwadratową stopę chrzcielnicy
ozdobiono postaciami siedzących aniołów (obecnie bez głów) z księgami i
instrumentami muzycznymi. Spód czaszy dekorują woluty i maski. Na polu
z personifikacją grzechu pierworodnego jest dostrzegalna sygnatura .
Chrzcielnica pochodzi najprawdopodobniej z lat 90 XVI w. (Według
Harasimowicza chrzcielnica pochodzi z ok. 1593 r.) Można przypuszczać,
że została ufundowana wraz z niezachowaną już dziś chrzcielnicą ze
Strugi. Obie mogły zostać wykonane z okazji chrztu dzieci Abrahama
młodszego. Lubomińska jest bardzo podobna do chrzcielnicy wałbrzyskiej,
a także do tej z Sadów Dolnych (1590). Ukazuje te same sceny, ma
podobną stopę i nieco uproszczone formy rzeźbiarskie, np. figurki
aniołów. Zachowała się też cynowa pokrywa, puncowana z medalionami na
bordiurze w formie gemm. Niegdyś były pokryte białą farbą olejną, co
zatarło częściowo ich kształty.
Epitafia
Lubomin nie był miejscowością rezydencjonalną, dlatego
tutejszy kościół nie został miejscem pochówków właścicieli. Pogrzebano
tu natomiast miejscowego pastora, (Christian Möller *1587 - + 17 II 1627)
którego upamiętniła inskrypcyjna tablica z łacińskim tekstem. Obiegał
ją dookoła napis tradycyjnie przedstawiający życie zmarłego. Poniżej
tekstu ujętego w owalną ramę umieszczono emblemat - przedstawienie
kielicha. Miało to symbolizować funkcję zmarłego we wspólnocie wiernych.
Dopiero po podziale majątku, gdy Lubomin znalazł się w
obrębie dóbr Strugi Górnej, w kościele pochowano prawdopodobnie żonę
właściciela Kunigundę Elisabeth von Sehr
(Seher), córkę Georga Oswalda von Czettritz z Czarnego Boru i Grząd i
Anny Eleonory von Reibnitz. Upamiętniło ją barokowe epitafium
inskrypcyjne. Zachowało się w pierwotnym miejscu - na lewo od ołtarza.
Płyta z piaskowca nosi ślady oryginalnej polichromii, obecnie pokryto
ją miejscami dość intensywną malaturą. Tekst inskrypcji został
umieszczony w medalionie oplecionym wieńcem. Podobnie całą płytę i dwa
niewielkie medaliony powyżej i poniżej obiegają obramienia w formie
girland. Ponad inskrypqą umieszczono symboliczny obraz, a poniżej lemmę
z krótką inskrypcją: „Umarłam, abyś ty żyć mogła”. Tradycyjnie na
epitafium upamiętniono herby rodziców i babek ze strony ojca -
Margarethy von Rothkirch-Panthenau i matki Kunigundy Debschiitz und
Neue-Kamnitz.
W kościele było też malowane epitafium z 1738 r. ulokowane niegdyś na balustradzie empory.
Historia budowy i przekształceń kościoła
Kościółek w Lubominie ufundowano wraz z gospodarstwem
kościelnym, które istniało jeszcze w XIX w. W tym majątku kościelnym
został osadzony pastor będący pod opieką Czettritzów ze Strugi i
obsługujący oba kościoły leżące w ich dobrach. (Neuling podaje 1376 r.
jako datę odnotowanie kościoła) Budowa kościółka mogła się już
rozpocząć w latach 30. XVI w. (za Georga von Czettritz)
- podawana jest data 1535 r. (Data została ustalona być może na
podstawie pisanej kroniki szkolnej (1783-1958) Unvergessen, s. 361
przechowywanej w Lubominie jeszcze w latach 50. XX w., potem
prawdopodobnie wywiezionej wraz z innymi zbiorami szkoły do Niemiec,
wiarygodność osłabiają podane obok informacje, co najmniej legendarne,
o początkach Lubomina) W tym czasie wzniesiono na pewno kaplicę
północną, świadczyłyby o tym formy architektoniczne o cechach jeszcze
gotyckich (małe okienka ostrołuczne, sklepienie ze zwisającym
zwornikiem). Sklepiona kaplica mogła stanowić przyziemie wieży, której
budowy jednak nie kontynuowano.
Kościół był budowany już prawdopodobnie na potrzeby gminy
luterańskiej. W spisie Berga kościołów redukowanych w czasie i po
wojnie trzydziestoletniej został ujęty jako wzniesiony przez
ewangelików. Korpus powstał zapewne w połowie XVI w., (Jeśli poprawna
jest data osadzenia pastora w Lubominie 1572 r., mogłaby ona stanowić
datę zakończenia budowy) co widać w gotyckim kształcie hełmu
sygnaturki, kąt spadku dachu jest natomiast renesansowy. Osobno
dobudowano zakrystię. (Przekazywana jest informacja, że zakrystia
powstała w 1592 r.) W 1580 roku wzniesiono także budynek plebanii z
zabudowaniami gospodarczymi, zniszczonymi doszczętnie pożarem w XVIII
w. Budowę kościoła kończono, dekorowano i urządzano wnętrze w kolejnych
latach, za Abrahama I von Czettritz. Elewację ozdobiono dekoracją
sgraffitową (druga połowa XVI w.). Około roku 1590-1595 w nawie po
stronie Ewangelii wstawiono chrzcielnicę. Kościół wyposażono w ołtarz,
być może przeniesiony z innej świątyni i uzupełniony o antependium. Za
czasów zarządzania parafią przez Christiana Moellersa (1612-1627)
wstawiono prawdopodobnie ambonę, fundowaną przypuszczalnie przez
Heinricha Noaha Czettritza, a więc w latach 1620-1625. Drewniane empory
wzniesiono po północnej stronie nawy i prezbiterium. Kościół ozdobiono
także kasetonowym stropem (6 na 9 pól). (Ambona jest bardzo podobna,
zwłaszcza treściowo - ta sama inskrypcja, do ambony z Rybnicy datowanej
na lata 1608-1610. Mogła powstać nie później niż na początku lat 30.
XVI w. (wtedy fundatorem byłby Hans Georg).
W końcu lat 30. XVII w. nie rezydował już w Lubominie pastor. Wieś
wyludniona była przez zarazę, a Czettritzowie ze Strugi mieli kłopoty
finansowe.) Być może już w momencie adaptacji na potrzeby wspólnoty
luterańskiej ołtarz otrzymał dodatkową drewnianą obudowę, którą
zlikwidowano w latach 90. XX w. w czasie ostatniej restauracji.
Do czasu przejęcia przez władze katolickie posługę duchową
na skutek wyludnienia wiosek wykonywał ten sam pastor w trzech
kościołach w Strudze, Lubominie i Jabłowie. Dwa małe dzwony, które były
na wyposażeniu, okazały się niedostateczne dla funkcji, jaką wyznaczono
w 1654 r. tej świątyni. Wkrótce, w 1662 r., właścicielka i pierwszy
tutejszy katolicki proboszcz ufundowali dzwon, co zostało zapisane w
inskrypcji: ZUCH EHRE GOTTES IH GEGOSSEN WAR IM 1662 STEN JAHR, poniżej
upamiętniono również fundatorów: SUSANNE SAERMANNIN GEBORENE FRAYIN VON
GELLHORN z herbem Gellhornów i P. MARTYNUS WUNEBALDUS PASTOR. Od 1663
roku proboszcz parafii wałbrzysko-boguszowskiej, cysters Johannes
Jacobus Zinck (Cysters ze Starych Bogaczowic), zamieszkał i
gospodarował w Lubominie, skąd opiekował się pozostałymi kościołami.
W 1679 roku kościół zaliczono do utworzonej w Boguszowie
parafii. Po 1741 roku pozostał katolickim. W 1767 roku przyłączono go
do kolejnej parafii w Mieroszowie. Dopiero w XIX w. przeprowadzono
pierwszy większy remont. Niestety pobielono wtedy ściany zewnętrzne,
przykrywając sgraffita na południowej elewacji. Pomalowano też farbą
olejną w kolorze błękitu pruskiego balustrady empor i kasetonowy strop.
Na początku XX w. w ołtarzu umieszczono nowy obraz Matki Boskiej,
usuwając figury do zakrystii. W 1903 roku naprawiano dach. W 1925 roku
odtworzono sgraffita. Następnie w latach 1930-1931 dzięki dotacji (400
marek) od urzędu konserwatorskiego wyremontowano ołtarz i ambonę.
Muzeum wrocławskie wyznaczyło do wykonania prac artystę malarz Liebicha
z Wrocławia. W latach 50. XX w. zmieniono gont na dachówkę, a w końcu
lat 60. lub z początkiem 70. przeprowadzono remont hełmu sygnaturki z
wymianą gontowego pokrycia (wykonany przez górali podhalańskich). W tym
czasie lub później w 1978 r. przekształcono wnętrze - usunięto empory i
wymieniono strop. Obudowę ołtarza zdemontowano podczas kolejnego
remontu w latach 90. XX w. W 1991 roku na zlecenie konserwatora
wykonano renowację ambony. Następnie położono nową posadzkę (kafle
ceramiczne). W ostatnich latach uzupełniono wyposażenie o kamienny
krzyż i nowe ławki.
Tekst
pochodzi z książki Pani Bogny Ludwig
„Fundacje sakralne Czettrizów w
Wałbrzychu i Okolicach”
wydanej przez Oficynę Wydawniczą Politechniki
Wrocławskiej Wrocław 2014
Z tekstu nie można korzystać bez wiedzy Autorki.
|
Historia Kościoła w Lubominie
(wedle tutejszego Proboszcza)
Wieś LUBOMIN (dawniej Liebersdorf) w 1305 wymieniona została w wykazie
wsi biskupstwa wrocławskiego "Liber Fundationis Episcopatus
Wratislaviensis" jako wieś z kościołem.
Kościół filialny pod wezwaniem
Podwyższenia Krzyża Świętego. (dawna tradycja, przypisuje mu też patronat św. Michała Archanioła), jest dawnym
kościołem parafialnym. Obecny budynek kościelny, wzniesiony
być może w miejscu wcześniejszej świątyni - pochodzi z końca
XVI wieku.
Zewnętrzna ściana południowa świątyni, pokryta została
dekoracją sgraffitową: niosącego krzyż Chrystusa w otoczeniu Apostołów
i Świętych Pańskich. Nad wejściem do kościoła dekoracja w
formie palmety oddziela scenę ofiary Abrahama po lewej
stronie wejścia i przedstawienie wywyższenia Węża Miedzianego
z prawej. Sceny figuralne zostały mocno zatarte i
przekształcone w wyniku konserwacji.
Wokół kościoła został założony
cmentarz (na planie owalu, otoczonego kamiennym murem).
Cmentarz ten nie zachował się do dnia dzisiejszego, jakkolwiek ciała zmarłych nadal spoczywaja w tym miejscu.
W czasach reformacji kościół należał do gminy ewangelickiej,
12 lutego 1654 nastąpiło przekazanie świątyni katolikom. Po II Wojnie
Światowej, świątynię przejęli polscy katolicy, i po dzień dzisiejszy,
staramy się zadbać o świątynię jak umiemy najlepiej. Obecnie Kościół
Lubomiński przynależy do Parafii Matki Bożej Bolesnej w
Strudze, a modlą się w nim katolicy zamieszkali w Lubominie i w
pobliskiej kościołowi części Strugi.
Nabożeństwa odprawiane są w niedzielę o godz. 10.30. W tygodniu
zaś we środy i w piątki o godz. 18.00 (w okresie jesienno - zimowym o
godz. 17.00).
|
